PHÁT TRIỂN VÀ ĐẢNG CỘNG SẢN: CĂNG THẲNG XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

PHÁT TRIỂN VÀ ĐẢNG CỘNG SẢN: CĂNG THẲNG XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

Bảo Anh chuyển ngữ, Phía Trước / Elliot Brennan, The Interpreter

Cuối tháng trước, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Wang Yi đã gặp với người đồng cấp Việt Nam, Phạm Bình Minh . Thông điệp của ông Wang là cải tiến toàn diện quan hệ giữa hai nước Việt-Trung. Tất nhiên, điều này cũng có ý nghĩa vì đây hai nước xã hội chủ nghĩa cuối cùng còn lại trên thế giới.

Tuy nhiên, ngoài ý thức hệ, hai nước này còn chia sẻ nhiều thứ khác nữa.

Cả hai nước đang cố gắng làm dịu bớt căng thẳng xã hội và kiềm chế các tác động của mạng xã hội cũng như các cuộc chiến lâu dài như ổn định tăng trưởng kinh tế, cải cách thị trường, tranh chấp đất đai và áp lực quốc tế về các vấn đề nhân quyền. Thực tế thì Trung Quốc có thể học hỏi được rất nhiều từ những căng thẳng xã hội tại Việt Nam.

Hiện nay có cuộc tranh luận nóng bỏng diễn ra trong nội bộ Đảng Cộng sản Việt Nam và các cuộc tranh luận công khai diễn ra tại quán cà phê và các trang mạng truyền thông xã hội. Vấn đề tranh cãi chính là hướng phát triển đất nước – giữa những người muốn tăng cường sức mạnh hệ thống của Đảng và những người muốn có một hệ thống dân chủ và đa nguyên. Triển vọng của nền kinh tế là tâm điểm của cuộc tranh luận này.

Nền kinh tế của Việt Nam đã bị đình trệ và phải vật lộn để cạnh tranh với các thị trường lao động có mức lương thấp hơn như Bangladesh và Miến Điện, đồng thời nền kinh tế nước này cũng đã bị cắn lại bởi những chính sách cải cách vụng về. Tháng Mười năm ngoái, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã xin lỗi vì những ‘yếu kém’ trong cách quản lý nền kinh tế. Và hồi tháng Sáu vừa qua, ông Dũng – người đang lâm vào cuộc chiến quyền lực với Chủ tịch nước Trương Tấn Sang – đã sống sót sau cuộc bỏ phiếu tín nhiệm tại Quốc hội. Uy tín của ông Dũng đã lung lay sau lần nhận trách nhiệm đối với tình trạng bất ổn kinh tế nhưng ông vẫn tiếp tục giữ chức thủ tướng.

Ông Dũng có tham vọng rất lớn cho nền kinh tế của Việt Nam và tìm cách cải cách theo mô hình kinh tế của Hàn Quốc. Tuy nhiên, tham vọng thiết lập các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) theo mô hình tập đoàn tư nhân Hàn Quốc của ông Dũng đã thất bại một cách rất công khai. Thay vào đó, các doanh nghiệp nhà nước Việt Nam mở rộng sang lĩnh vực mà họ có rất ít chuyên môn và điều này đã dẫn đến các món nợ khổng lồ. Kết quả là các ngân hàng cho doanh nghiệp nhà nước vay tiền bây giờ đang ngồi trên các khoản nợ xấu mà theo ước tính đến tháng Năm thì con số này lên đến 15% tổng dư nợ. Tình trạng bất ổn này được phóng đại bởi một nền kinh tế trì trệ và vấn đề tham nhũng ngày càng xấu đi. Tất cả những vấn nạn này không thu hút thêm đầu tư nước ngoài vào Việt Nam và dễ dẫn đến tình trạng bất ổn xã hội.

Tần số các cuộc biểu tình đã tăng lên trong những năm gần đây. Đáng lo ngại hơn, các cuộc biểu tình có xu hướng trở thành bạo lực. Cả hai bên lực lượng an ninh và người biểu tình đều muốn sử dụng các chiến thuật tấn công mạnh mẽ hơn. Giữa lúc hợp đồng thuê đất 20 năm do chính phủ ký vào năm 1993 đến lúc hết hạn vào năm nay, việc nhà nước thu hồi đất đai đã trở nên phổ biến và tiếp tục tạo ra nhiều cảnh bạo lực hơn. Mìn và vũ khí tự chế đã được nông dân sử dụng chống lại lực lượng an ninh. Trong khi đó, việc chính quyền Việt Nam bắt và giam giữ người biểu tình và bất đồng chính kiến ​​cũng đã tăng lên rất nhiều.

Blogger, nhà báo và các nhà hoạt động xã hội tiếp tục bị chính quyền Việt Nam bắt giam. Theo báo cáo thường niên về tự do báo chí của tổ chức Phóng viên Không Biên giới, Việt Nam xếp hạng 172 trên tổng số 179 nước vào năm 2013, trượt 7 địa điểm so với năm 2010. Hiện nay Việt Nam chỉ đứng một bật trên Trung Quốc. Tuy nhiên, bất chấp sự đàn áp và kiểm duyệt, một loạt các tiếng nói bất đồng chính kiến ​​tiếp tục xuất hiện trên nhiều trang mạng Internet.

Việc gây chú ý nhiều nhất trên các trang mạng xã hội là “Kiến nghị 72”, gồm chữ ký của 72 học giả – trí thức và luật sư đề nghị cải cách hiến pháp và gửi cho chính phủ vào tháng Hai năm 2013.

Kiến nghị kêu gọi chính phủ mở một diễn đàn để thảo luận công khai về hiến pháp, yêu cầu bỏ Điều 4 (trong đó khẳng Đảng Cộng sản Việt Nam độc quyền lãnh đạo đất nước) và thực hiện các thay đổi cần thiết về sở hữu đất đai tư nhân. Trong thực tế, kiến nghị này yêu cầu một hệ thống đa đảng. Sự lây lan của bản kiến nghị thông qua các trang blog và mạng xã hội trong một môi trường mà truyền thông nhà nước kiểm soát tất cả thông tin thì nó cũng nói lên được phần nào về vai trò của nghị định cấm chia sẻ thông tin mà chính phủ vừa đưa ra.

Ngày 1 tháng Chín vừa qua, sau các cuộc biểu tình công khai được dẫn dắt chủ yếu bởi các trang blog và mạng xã hội, chính phủ Việt Nam đã đưa ra Nghị định 72, trong đó quy định rằng các trang mạng và blog xã hội chỉ nên được sử dụng để truyền tải thông tin cá nhân và không được sử dụng để chia sẻ các bài báo khác. Nghị định có nhiều điều khoản mơ hồ đã bị nhiều nhóm nhân quyền lên tiếng chỉ trích, và nhiều người cho rằng nghị định này được sử dụng nhằm chống lại các blogger và những người sử dụng mạng xã hội. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào nghị định này có thể buộc người dân im miệng, nếu không muốn nói là nó có khả năng phản tác dụng.

Cách thức để giải quyết những căng thẳng xã hội nằm trong chính sách cải cách chính trị rộng lớn hơn và tăng cường tự do hóa kinh tế, điều mà Việt Nam đang cố gắng thông qua trong lần sửa đổi Hiến pháp 1992 này. Việc sửa đổi nhằm mục đích đem lại lợi ích lớn hơn từ kế hoạch tập trung theo kiểu Xô Viết sang nền kinh tế thị trường theo định hướng [xã hội chủ nghĩa]. Cùng với các cuộc tranh luận về cải cách đất đai, cải cách hiến pháp lần này hy vọng sẽ giúp tự do hóa kinh tế nhiều hơn.

Tuy nhiên, nếu mở ra cuộc tranh luận này thì chính phủ dường như đang mở ra một hộp âm nhạc nhiều giai điệu. Kế hoạch cải cách từng phần của chính phủ đã dẫn đến các cuộc kêu gọi Việt Nam thay đổi hệ thống độc đảng. Mặc dù các biện pháp của chính phủ trong việc xoa dịu tâm lý quần chúng – chẳng hạn như thời hạn ba tháng để tham vấn về việc sửa đổi hiến pháp – nhưng phản đối tiếp tục còn vang dội.

Sự tương đồng giữa Trung Quốc và Việt Nam không phải khó để nhận ra. Cả hai nước đang vật lộn với dân số bất ổn ngày càng tăng và các cuộc chiến dai dẳng giữa tăng trưởng và ổn định ngày càng nhiều. Giữa lúc cả hai nước đang ngày càng nhận thức ra điều này thì không thể không quan tâm lẫn nhau.

Elliot Brennan là một nghiên cứu sinh tại Viện Nghiên cứu Chính sách An ninh và Phát triển (Thụy Điển) và là nghiên cựu sinh không thường trú tại Diễn đàn Thái Bình Dương – Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Hoa Kỳ).

© Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC 2013 – www.phiatruoc.info